Op 24 januari 2025 besloot de Amerikaanse regering om alle buitenlandse hulpprogramma’s, inclusief PEPFAR (President’s Emergency Plan for AIDS Relief), per direct voor negentig dagen te bevriezen. Dit betekent dat de mensen die zij helpen hun hiv-medicatie niet meer kunnen krijgen. Er was een beperkte mogelijkheid voor vrijstelling voor alle levensreddende hulp, maar de uitvoering hiervan is niet effectief. Universitair docent Jan Hontelez en hoogleraar infectieziektemodellering Sake de Vlas van het Erasmus MC besloten één dag later een groot internationaal team bij elkaar te roepen om de impact van dit besluit in kaart te brengen.
De wetenschappers gebruikten hiervoor wiskundige simulatiemodellen, die oorspronkelijk juist bedoeld waren om het positieve effect van deze hiv- ontwikkelingshulp te meten in zeven landen in Sub-Sahara Afrika (SSA). Dit zijn Ethiopië, Kenia, Malawi, Zuid-Afrika, Tanzania, Zambia en Zimbabwe. Deze landen samen vertegenwoordigen ongeveer de helft van alle mensen die met hiv leven in SSA.
De stopzetting van PEPFAR-financiering zal de komende vijf jaar waarschijnlijk resulteren in tienduizenden sterfgevallen en nieuwe infecties
‘We onderzochten veranderingen in hiv-sterfgevallen en nieuwe infecties voor vier scenario’s. Variërend van meest extreem tot meest positief’, legt Hontelez uit. ‘De effecten van deze freeze van negentig dagen zijn niet direct zichtbaar, daarom hebben wij een berekening gemaakt voor de komende vijf jaar.’
In het meest extreme scenario zijn er 75.000 extra sterfgevallen in de zeven SSA-landen. Dat komt neer op zo’n 150.000 voor Afrika als geheel. In het meest positieve komen er 20.000 mensen méér te overlijden dan zonder de stop. ‘Eigenlijk zijn al onze scenario’s nog relatief optimistisch, omdat ze ervan uitgaan dat de situatie op termijn weer is zoals vanouds’, aldus De Vlas.
Sake de Vlas (l) en Jan Hontelez (r)
Voor de stopzetting van de hulp stierven er zo’n 137.000 mensen per jaar aan hiv in de zeven landen. De voorspelde sterfgevallen komen daar dus bovenop. De rekenmodellen laten eveneens zien dat de verspreiding van hiv weer zal toenemen door het stoppen van de ontwikkelingshulp. ‘Omdat de medicatie er ook voor zorgt dat mensen minder tot zelfs helemaal niet meer besmettelijk zijn, heeft de behandeling ook een belangrijk preventief effect.’
Hulp weer opstarten is moeilijk
Hontelez benadrukt dat de gevolgen van deze freeze veel langer voelbaar zullen zijn. Zelfs als de Amerikanen meteen na die negentig dagen besluiten om alle programma’s voort te zetten. ‘Wij krijgen signalen dat veel hulpinstanties en hulpposten zelfs al helemaal verdwenen zijn door het plotselinge gebrek aan financiering. Om die weer aan de gang te krijgen en de patiënten weer te bereiken gaat waarschijnlijk veel langer duren. Iets kapot maken is makkelijk, alles weer repareren niet.’
Aan de gevolgen van een totale stop durven De Vlas en Hontelez niet te denken. ‘Het is voor de ruim 20 miljoen mensen die in Afrika leven met hiv van levensbelang dat de hulp zo snel mogelijk weer wordt opgestart. Voordat PEPFAR er was, stierven er miljoenen Afrikanen aan hiv. Door het hulpprogramma kunnen mensen behandeld worden, iets dat daarvoor niet kon. Het is één van de meest succesvolle gezondheidsprogramma’s in de geschiedenis.’
De bevindingen zijn vandaag gepubliceerd in het vakblad eClinicalMedicine.
